ANTYOKSYDANTY - CZYM SĄ I ZA CO ODPOWIADAJĄ?

 

Za określeniem “antyoksydanty” kryją się naturalne związki obecne w owocach, warzywach, oraz produktach zbożowych. Działają one dobroczynnie na cały organizm. W poniższym artykule dowiesz się:

•    jakie antyoksydanty są najważniejsze,

•    jakie produkty są w nie najbardziej bogate,

•    czy zbilansowana dieta zapewnia odpowiednią ich ilość

•    jaki udział antyoksydanty mają w przemyśle kosmetycznym,

•   czy faktem jest, że istnieje kosmetyk, który chroni przed widocznymi i niechcianymi efektami procesu starzenia się?

 Antyoksydanty nazywane również przeciwutleniaczami lub antyutleniaczami, to grupy związków chemicznych, naturalnie występujących w produktach roślinnych. Wpływają one korzystnie na organizm człowieka, ponieważ wykazują działanie ochronne. Antyoksydanty zapobiegają tworzeniu się wolnych rodników oraz powodują ich neutralizację. Wolne rodniki powodują uszkodzenie DNA, są przyczyną wielu mutacji genetycznych, wpływać mogą na transformacje komórek nowotworowych, ale także są odpowiedzialne za starzenie się organizmu. 

 

Sposoby oddziaływania antyoksydantów na organizm:

-     hamują tworzenie się rodników

-     pozytywnie wpływają na układ odpornościowy, ponieważ opóźniają proces utleniania kadmu, rtęci, miedzi, ołowiu

-      regenerują organizmu po szkodach wyrządzonych przez wolne rodniki

-      eliminują powstałe przez rodniki niekorzystne substancje z organizmu

-        α-tokoferol, czyli witamina E - wzmacnia ściany naczyń krwionośnych, niedobór tej witaminy może skutkować chorobami układu sercowego, stanami zapalnymi czy wzmaganiem procesów nowotworowych,

-        kwas askorbinowy (witamina C) - obniża liczbę uszkodzeń DNA, powoduje spadek stężenia cholesterolu, reguluje ciśnienie krwi,

-        beta-karoten, czyli prowitamina A - hamuje procesy starzenia się, stymuluje układ odpornościowy, chroni przed miażdżycą, tworzy osłonę przewodu pokarmowego oraz dróg oddechowych, obok luteiny i zeaksantyny wykazuje pozytywne działanie na narząd wzroku, chroni włosy, paznokcie i skórę,

-        flawonoidy - hamują powstawanie wolnych rodników, eliminują metale ciężkie, chronią przed miażdżycą i chorobą krążenia,

-        glutation - korzystnie wpływa na wygląd skóry, dowiedziono że duże ilości glutationu chronią przed miażdżycą,

-        ubichinon 10, czyli koenzym Q10 - znajduje się w całym organizmie, przede wszystkim w sercu, nerkach i wątrobie, zwiększa działanie witaminy E, obniża ryzyko miażdżycy,

-        kwas α-liponowy - hamuje procesy starzenia się, chroni przed stanem zapalnym, wpływa na zwiększenie wchłaniania glutationu, witaminy C i E,

-        resweratrol - opóźnia/hamuje rozwój nowotworów i przerzutów, istnieją badania, które potwierdzają korzystny wpływ w chorobie Alzheimera,

-        kurkumina - wzmacnia pracę mózgu i oddziałuje na funkcje poznawcze, badania na zwierzętach pokazały, że usprawnia receptory insuliny, wykazuje działanie przeciwzapalne,

-        likopen - zmniejsza ryzyko chorób krążenia

W XX wieku uważano, że głównie witaminy C, E i A odpowiadają za wymiatanie wolnych rodników z organizmu, a duże ich stężenie we krwi powoduje zmniejszenie wystąpienia chorób krążenia. Zgodnie z tą teorią zalecano stosowanie syntetycznych preparatów zawierających znaczne ilości tych witamin, aby uniknąć problemów z układem sercowo-naczyniowym. W XXI wieku ta teza została obalona. Wykazano, że wysokie stężenie witaminy E i A skutkuje wzrostem ryzyka zgonu z powodu chorób serca. Dodatkowa suplementacja witaminy C nie powoduje ani pozytywnego ani negatywnego wpływu na organizm. Stwierdzić można, że najlepszym rozwiązaniem jest stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety, która zawiera naturalne antyoksydanty w odpowiednich ilościach. Owoce jagodowe słyną z dużej aktywności przeciwutleniającej, ponieważ zawierają one znaczne ilości antocyjanów i tanin. Warto zaznaczyć, że przetwory owocowe takie jak wina również cechują się sporą zawartością antyoksydantów. Badania dowodzą, że największą aktywność antyoksydacyjną wykazują wina czerwone, następnie różowe i białe. W swoim składzie mają przede wszystkim flawonoidy, które działają antymiażdżycowo. Nie tylko owoce i produkty z nich przetworzone wykazują działanie antyutleniające. Warzywa również, jednak w dużo mniejszym stopniu. Dlatego warto wybierać pomidory i ich przetwory, warzywa zielone, czosnek czy nasiona roślin strączkowych. Następną grupą produktów zawierających antyoksydanty takie jak: kwasy fenolowe, lignany, witamina E, selen, cynk, miedź, mangan oraz glutation to produkty zbożowe. Zawierają one dużo mniejsze ilości przeciwutleniaczy niż owoce czy warzywa, ale nadal są bardzo cenne dla organizmu.

-        aronia - wspiera układ krążenia,

-        jeżyny - wymiatają wolne rodniki, nasiona wykazują dwukrotnie większą aktywność przeciwutleniającą niż owoce,

-        borówka - cechuje się najwyższym potencjałem przeciwutleniającym,

-        dzika róża - jest źródłem witaminy C, E i karotenoidów,

-        truskawki i maliny - zawierają duże ilości witaminy C,

-        czerwone winogrona - są źródłem resweratrolu i związków fenolowych, cenne dla organizmu w każdej formie zarówno świeże, w postaci soków, czy wina,

-        kapusta włoska, brokuł, brukselka, szpinak - zawierają znaczne ilości polifenoli, czyli flawonoidów, kwasów fenolowych oraz związków fenolowych,

-        przetwory z pomidorów - produkty te bogate są w likopen, który korzystnie jest łączyć z oliwą z oliwek, aby zwiększyć jego przyswajalność,

-        rośliny strączkowe przede wszystkim soja, bób, groch, fasola i soczewica - cechują się dużą zawartością związków fenolowych, najwięcej jest ich w nasionach soi,

-        rozmaryn, szałwia, oregano, tymianek, kurkuma, gałka muszkatołowa, cynamon, kminek, imbir i pieprz chilli - zapobiegają powstawaniu produktów utleniania.

Dieta bogata w antyoksydanty dostarcza przede wszystkim dużej ilości owoców i warzyw. Badania dowiodły, że to właśnie one są cennym źródłem naturalnych i urozmaiconych związków przeciwutleniających. Wykazano, że duże spożycie owoców i warzyw oraz ich zróżnicowanie w jadłospisach skutkować może zwiększeniem antyoksydantów we krwi o ok. 15-20%. Zalecane jest, spożywanie około 4 / 5 porcji warzyw i owoców, zwracając szczególną uwagę na borówki, jeżyny, truskawki, soję, kapustę czy soczewicę. Jadłospisy, które obfitują w produkty pochodzenia roślinnego są korzystne w profilaktyce cukrzycy miażdżycy oraz chorób neurodegeneracyjnych takich jak: choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona.

Starzenie się organizmu jest naturalnym i indywidualnym procesem. Odpowiadają za niego uwarunkowania genetyczne, styl życia, wykonywana praca oraz warunki środowiskowe. Wykazano, że wolne rodniki w znacznym stopniu przyspieszają starzenie się organizmu. Flawonoidy wymiatają wolne rodniki, działają również przeciwalergicznie, przeciwdrobnoustrojowo, przeciwzapalnie czy chronią przed promieniowaniem UV. Wiele kosmetyków produkowanych jest na bazie produktów roślinnych między innymi: aronii, owoców cytrusowych, granatu, mango, truskawki, owoców jagodowych, winogron, rozmarynu, melisy czy lukrecji. Na rynku kosmetycznym można zauważyć wiele popularnych produktów pozwalających zachować młodszy wygląd na dłużej. Przejawiają one właściwości antyoksydacyjne, ponieważ w dużej mierze są wzbogacone ekstraktami roślinnymi, które są źródłem przeciwutleniaczy. Badanie wykazało, że aktywność antyoksydacyjna glinek kosmetycznych po dodaniu ekstraktów roślinnych ulega zmniejszeniu. Może być to spowodowane budową materiału z jakiego powstały. Natomiast wzbogacenie maseczek na twarz wyciągami roślinnymi skutkuje wzrostem potencjału przeciwutleniającego. Zauważono, że dodatek ekstraktów roślinnych korzystnie wpływa na właściwości odmładzające masek z glinek, jak i toników. Właściwości antyoksydacyjne w kosmetykach mają za zadanie przede wszystkim neutralizować wolne rodniki, chronić DNA oraz wzmagać produkcję kolagenu i elastyny.

Mając na uwadze profilaktykę chorób oraz chęć zachowania ,,młodego” wyglądu powinniśmy uwzględniać w swojej diecie antyoksydanty. Dobrze zbilansowany jadłospis zawiera odpowiednią ilość przeciwutleniaczy co sprawia, że nie musimy ich dodatkowo suplementować.

Mrożenie nie powoduje utraty właściwości antyoksydacyjnych. Dlatego poza sezonem wybierajmy owoce i warzywa mrożone.

 

Autorką artykułu jest 

1.      Aberg, F., Appelkvist, E. L., Dallner, G., & Ernster, L. (1992). Distribution and redox state of ubiquinones in rat and human tissues. Archives of Biochemistry and Biophysics, 295(2), 230–234.

2.      Bialek, M., Rutkowska, J., & Hallmann, E. (2012). Aronia czarnoowocowa (Aronia melanocarpa) jako potencjalny składnik żywności funkcjonalnej. Żywność Nauka Technologia Jakość, 19(6).

3.      Cichoń, E. (2019). Antyoksydacyjne właściwości flawonoidów zawartych w surowcach kosmetycznych.

4.      Graham, M. J., Freier, S. M., Crooke, R. M., Ecker, D. J., Maslova, R. N., & Lesnik, E. A. (1993). Tritium labeling of antisense oligonucleotides by exchange with tritiated water. Nucleic Acids Research, 21(16), 3737–3743.

5.      Grajek, W. (b.d.). ROLA PRZECIWUTLENIACZY W ZMNIEJSZANIU RYZYKA WYST PIENIA NOWOTWORÓW I CHORÓB UKŁADU KR ENIA. 10.

6.      Horbowicz, M., & Saniewski, M. (2000). Biosynteza, wystepowanie i wlasciwosci biologiczne likopenu. Postępy Nauk Rolniczych, 47(1), 29–46.

7.      Klopotek, Y., Otto, K., & Böhm, V. (2005). Processing Strawberries to Different Products Alters Contents of Vitamin C, Total Phenolics, Total Anthocyanins, and Antioxidant Capacity. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 53(14), 5640–5646.

8.      McMurray John J.V., Dunselman Peter, Wedel Hans, Cleland John G.F., Lindberg Magnus, Hjalmarson Åke, Kjekshus John, Waagstein Finn, Apetrei Eduard, Barrios Vivencio, Böhm Michael, Kamenský Gabriel, Komajda Michel, Mareev Vyacheslav, Wikstrand John, & null null. (2010). Coenzyme Q10, Rosuvastatin, and Clinical Outcomes in Heart Failure. Journal of the American College of Cardiology, 56(15), 1196–1204.

9.      Nicoli, M. C., Anese, M., Parpinel, M. T., Franceschi, S., & Lerici, C. R. (1997). Loss and/or formation of antioxidants during food processing and storage. Cancer Letters, 114(1), 71–74.

10.   Oledzki, R. (2012). Potencjał antyoksydacyjny owoców i warzyw oraz jego wpływ na zdrowie człowieka. Nauki Inżynierskie i Technologie, 1(4).

11.   Piszcz, P., Wantusiak, P., Głód, B. K., & Kubiak, M. S. (b.d.). ANTYOKSYDANTY W PRODUKTACH SPOŻYWCZYCH, ICH ROLA I WŁAŚCIWOŚCI. POSTĘPY TECHNIKI PRZETWÓRSTWA SPOŻYWCZEGO, 2.

12.   Skotnicka, M., Golan, M., & Szmukała, N. (2017). ROLA NATURALNYCH PRZECIWUTLENIACZY POCHODZENIA ROŚLINNEGO W PROFILAKTYCE NOWOTWOROWEJ. Ann. Acad. Med. Gedan, 47, 119–127.

13.   Szajdek, A., & Borowska, J. (b.d.). WŁA CIWO CI PRZECIWUTLENIAJ CE YWNO CI POCHODZENIA RO LINNEGO. 23.

14.   Verhagen, J. V., Haenen, G. R. M. M., & Bast, A. (1996). Nitric Oxide Radical Scavenging by Wines. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 44(12), 3733–3734.

15.   Wang, L., Lee, I.-M., Zhang, S. M., Blumberg, J. B., Buring, J. E., & Sesso, H. D. (2009). Dietary intake of selected flavonols, flavones, and flavonoid-rich foods and risk of cancer in middle-aged and older women. The American Journal of Clinical Nutrition, 89(3), 905–912.

16.   Wawrzyniak, A., Krotki, M., & Stoparczyk, B. (b.d.). Właściwości antyoksydacyjne owoców i warzyw. 5.

17.   Zielinski, H. (2002). Low molecular weight antioxidants in the cereal grains—A review. Polish Journal of Food and Nutrition Sciences, 11/52(1).